Hicaz Demir Yolu

Hicaz Demir Yolu yada Hamidiye Hicaz Demir Yolu, II. Abdülhamid tarafından 1900 ve 1908 yılları arasında Şam-Hicaz arasına inşa ettirilen 1322 km uzunluğundaki demiryoludur.

Hicaz Demir Yolu yapılmasına dair ilk fikirler daha önceki tarihlere dayanır. Alman Mimar Charles Frederick Zimpel 1864 yılında Kızıldeniz ile Şam‘ı birleştirecek olan demir yolu fikrini Osmanlı Devleti’ne sundu. Daha önceleri cevapsız bırakılan bu teklif tekrar değerlendirildi lâkin pek çok sorundan ötürü bu fikir rafa kaldırıldı. Deniz yolu taşımacılığının demir yoluna göre daha ucuz olması ve bölgede yaşayan kabileler tarafından tepki çekebilmesi bu sorunlar arasındaydı. Yine aynı şekilde benzer bir fikir 1874 yılında birkaç Osmanlı subayı tarafından tekrardan öne sürüldü. Medine ve Mekke‘ye döşenecek bir demir yolunun bu bölgelerde Osmanlı’yı kuvvetlendireceği, gücünü arttıracağı yönündeydi lâkin bu teklifte sonuçsuz kaldı.

1891 yılında Hicaz Kumandanı Osman Nuri Paşa, Cidde’den Mekke’ye kadar uzanan bir demir yolunun önemini Padişah Sultan II. Abdülhamid‘e bir mektupla bildirdi.  Daha sonraları “Arap” lakabını alacak Ahmed İzzet Paşa, Osmanlı Devleti’nin ikinci katibi ve Sultan II. Abdülhamid’in sırdaşıydı. Hicaz bölgesine demir yolu döşenmesi projesinin en büyüğü 1891 yılında Ahmed İzzet Paşa’dan gelmişti.

Bu kapsamlı projede Şam-Hicaz arasına yapılacak bir demir yolunun Hac ibadetini yapan hacılar için büyük kolaylık sağlayacaktı. O dönemde develer ile yapılan Hac yolculuğu 12 gün sürüyor ve yanında hastalıklarda getiriyordu, demir yolu ile bu süre 24 saate kadar inecekti. Aynı zamanda dış güçlerden gelecek saldırılara ve isyanlara karşı hızlı bir şekilde askeri ulaşım sağlanabilecekti. II. Abdülhamid’in ilgisini çeken bu projeyi Erkân-ı Harbiyye Feriki Mehmed Şâkir Paşa’ya havale etti. Mehmed Şâkir Paşa kendisine verilen bu projeyi sadece incelemekle kalmayıp bu projenin tahmini maaliyeti ile geçeceği güzergahı içeren bir harita çizerek padişaha sundu. II. Abdülhamid kesin kararını vererek, 2 Mayıs 1900 tarihinde verdiği ferman ile inşaata başlanmasını emretti. Demir yolunun inşasına 1 Eylül 1900 tarihinde yapılan resmî bir törenden sonra başlandı.

Yapım Nedenleri

Hicaz Demir Yolu’nun yapımında dinî, siyasî ve askerî sebepler önde gelmekteydi. Demir yolu bölgeye hızlı bir şekilde asker sevkiyatı yapabileceğinden ötürü dış güçlerden gelecek saldırılar ve muhtemel Arap ayaklanmaları da önlenebilecekti. Askerî anlamda bu bölgedeki bir güç artışı Osmanlı Devleti’nin bölgedeki siyasî otoritesini şüphesiz güçlendirecekti. Kamuoyunda askerî yönünden çok dinî tarafı vurgulanıyordu. Uzun süren Hac yolculukları bu demir yolu ile kısa sürede tamamlanacaktı. Aynı zamanda Arap coğrafyası için büyük bir yatırım ve kalkınma sağlayacaktı.

Demir yolunun inşası 1900 yılında, yapımında çoğunlukla Türkler, bölge işçileri ve Osmanlı askerleri çalışmış; bunun yanında Almanların teknik tavsiyeleri ve destekleri de alınmıştır. Ancak mühendislerin çoğu Türk mühendisleriydi.

Demiryolunun Son Durumu

Birçok dış devlet bu projeye karşı çıkmıştır. İngiltere tarafından demir yolu projesinin aleyhine birçok propaganda yapılmıştır.

Demir yolunun yapımından sonra pek çok sıkıntı yaşanmıştır. Bölgede yaşayan ve geçimini Hac yolunu kullanarak kutsal topraklara varmaya çalışanları yağmalayarak sağlayan Arap kabilelerin ana hedefi bu demir yolu olmuştur. Bölge halkı ise demir yolunun demirlerini çalmıştır. Demiryolu 1. Dünya Savaşı sırasında Arap isyancılar tarafından büyük hasarlara maruz kalmıştır.

İngiliz Thomas Edward Lawrence ve Arap isyancılar tarafından patlatılan Osmanlı Devleti’ne ait Osmanlı treni, günümüzde hâlâ Arap çöllerinde “Türklerin arkasından vurulmasına” dair bir kanıt olarak durmaktadır.

Türk çocuğu, artık Arap çölleri için kanını dökmeyecektir.

Mustafa Kemal Atatürk