Türk Mitolojisi Tanrılar ve Destanlar

Türk mitolojisi, Türk halklarının binlerce yıllık tarihi boyunca gelişen ve değişen bir dizi inanç, ritüel ve efsane koleksiyonudur. Türk mitolojisi, özellikle Türk bozkır kültürünün zenginliğiyle tanınır ve doğaüstü varlıkların, tanrıların ve sembollerin yanı sıra insanların ve kahramanların hikayelerini içerir.

Türk mitolojisi, Türk halklarının tarihindeki en eski dönemlere kadar uzanan bir inanç sistemidir. Türk mitolojisi, Türk halklarının köklerinin İç Asya steplerine kadar uzandığı zamanlarda oluşmaya başlamıştır. Bu inanç sistemi, Türk halklarının tarihi boyunca farklı zamanlarda, farklı kültürler ve dinlerle etkileşime girerek gelişmiştir. Türk mitolojisi, Orta Asya’da yaşayan Türk halklarının inanç sistemlerine dayanmaktadır. Bu inanç sistemleri, Şamanizm, Maniheizm, Budizm, İslam ve Hristiyanlık gibi farklı dinlerin etkilerini de içermektedir. Türk mitolojisi, Türklerin tarih boyunca yaşadığı farklı coğrafyalarda değişiklik göstermiştir, ancak genel olarak doğaüstü güçlerin ve tanrıların insanlarla etkileşimini anlatan hikayelerle doludur. Bu neden “Türk Mitolojisi” değil “Türk Mitolojileri” demek daha doğrudur.

Türk mitolojisi, sözlü gelenekler ve efsaneler yoluyla nesilden nesle aktarılmıştır. Bu efsaneler, Türklerin tarihi ve kültürel mirası içinde önemli bir yer tutar ve hala Türk halkları tarafından anlatılmaktadır. Efsanelerde, insanlarla tanrılar arasındaki etkileşimler, doğa olayları ve ritüeller anlatılır. Efsaneler aracılığıyla, Türk mitolojisi, Türk halklarının kültürel kimliğinin bir parçası olarak korunmuştur. Türk mitolojisi aynı zamanda sembollerle de doludur. Bunlar arasında gökyüzü sembolü, çadır sembolü, yıldız sembolü, güneş sembolü ve çekiç sembolü gibi semboller yer alır. Bu semboller, Tengri’nin doğal güçleri ve insanlarla olan ilişkilerini simgeler.

Türk Mitolojisinde Şamanlar ve Şamanizm

Türk mitolojisinde şamanizm, doğal ve ruhsal güçlerin yönetiminde ustalaşmış kişiler tarafından yapılan bir inanç ve uygulama sistemidir. Şamanlar, doğal ve ruhsal dünya arasında aracılık yaparak hastalıkları iyileştirir, insanların ruhsal dengesini korur ve geleceği öngörürler. Türk mitolojisinde şamanlar, toplumda önemli bir yere sahipti. Birçok toplulukta, şamanlar hastalık, doğa olayları, savaş ve avcılık gibi konularla ilgili karar verme süreçlerinde danışılan kişilerdi. Şamanlar ayrıca, ölülerin ruhlarını da yönetirlerdi.

Şamanlar genellikle erkeklerdi ve kendilerine özgü ritüelleri vardı. Bunlar arasında dans, şarkı söyleme, davul çalma, tütsü yakma gibi uygulamalar yer alırdı. Şamanlar, trans benzeri bir durumda kendilerini doğal ve ruhsal dünya arasında bir köprü olarak görürlerdi. Bu durumda, hastalıkları iyileştirmek, kötü ruhları uzaklaştırmak veya geleceği öngörmek gibi işlevleri yerine getirirlerdi. Türk mitolojisinde şamanizm, İslam dönemine kadar Türk halk inançları arasında yaygın bir şekilde varlığını sürdürmüştür. Günümüzde de Türkistan, Sibirya, Moğolistan ve Çin gibi bölgelerde hala şamanizm inancı ve uygulamaları mevcuttur.

Türk Mitolojisinde Tanrılar

Türk mitolojisinde en önemli tanrılardan biri Tengri’dir. Tengri, Türkler tarafından en yüksek tanrı olarak kabul edilir ve gökyüzünün tanrısıdır. Tengri, Türk inancına göre dünyayı yaratan, canlandıran ve koruyan bir güçtür. Diğer önemli tanrılar arasında yeraltı dünyasının tanrısı Yer Suçu, savaş ve avcılığın tanrısı Kültigin, doğurganlığın tanrısı Umay ve baharın tanrısı Koyash yer alır. Ayrıca Türk mitolojisinde, doğanın güçleri, güneş, ay, yıldızlar, rüzgarlar ve yağmur gibi farklı varlıklar da tanrı olarak kabul edilir.

Türk mitolojisi ayrıca, özellikle Orta Asya’da, Moğol ve Türk halkları arasında yaygın olan bir mitolojik figür olan Kayra Han’ı da içerir. Kayra Han, Türk halklarının atası olarak kabul edilir ve özellikle Türk bozkır kültürü ve gelenekleriyle ilişkilendirilir. Türk mitolojisindeki tanrılar, Türk halklarının kültürel kimliği ve inançlarına dair önemli bir kaynak sağlar. Bu mitolojik öğeler, Türk halklarının sanat, edebiyat ve geleneksel kültürleri için önemli bir etkiye sahiptir ve bugün bile Türk toplumu için önemli bir yere sahiptir.

Türk mitolojisindeki tanrılar arasında şunlar yer alır:

Tengri – Gök tanrısı. Her şeyin yaratıcısıdır. Tengri, Göksel küreyi kontrol eden Türk panteonunun ana tanrısıydı.
Kayra (veya Kaira) – Evrenin yüce Tanrısı. Türk mitolojisinde Tanrı’nın ruhu ve yaratıcı tanrıdır. Gök tanrısının oğludur.
Erlik veya Erklik-Erklikhan – Ölülerin ve yeraltı dünyasının tanrısı. Panteondaki orijinal tanrılardan birisidir. 9 oğlu ve 9 kızı vardır.
Ülgen (veya Ulgen) – İyilik tanrısı. Kayra’nın oğlu. “Türk” ve “Moğol” mitolojisinde yaratıcı tanrıdır.
Mergen – Bilgelik tanrısı. Kayra’nın oğlu. Bolluk ve bilgi tanrısıdır.
Kızagan – Avrupa Hunlarının savaş tanrısı. İlk Türklerin bir savaş tanrısı yoktu. Kızagan, Kayra’nın oğlu ve Ulgan’ın kardeşidir.
Umay veya Umai – Bereket tanrıçası. Aynı zamanda bekaret tanrıçasıdır ve bu nedenle kadınlar, anneler ve çocuklar ile ilgilidir
Kübey – Doğum ve çocuk tanrıçası. Doğum yapan kadınları korur. Çocuklara ruh verir.
Kuyaş veya Koyaş – Güneş Tanrısı. Koyaş, Gök Tengri’nin ve yer Tanrıçasının oğludur.
Ak Ana – Yaratılış tanrıçası. Türk halkının ilkel yaratıcısı-tanrıçasıdır. su tanrıçası olarak bilinir.
Ay Ata – Ay Tanrısı. Mitolojiye göre, o bir ay tanrısı ve Gun Ana ile birlikte gökyüzünün altıncı katında yaşıyor.
Gün Ana – Güneş Tanrıçası. Kazak ve Kırgız mitolojilerinde ortak tanrıçadır.
Yel Ana – Rüzgar tanrıçası. Macar mitolojisinde “rüzgar Kraliçesi” olarak adlandırılır.
Yel İyesi – Rüzgar tanrısı. Macar folklorunda “rüzgar kralı”olarak da anılır.
Bürküt Ata – Kartal Tanrısı. Güneşi ve gücü sembolize eder.
Od Ata veya Öd-Ögöd – Zaman tanrısı. Türk mitolojisinde zamanın kişileştirilmesi olarak görülür. Genellikle zaman atı ve Ödlek ile görülür
Boz Tengri – Çoğunlukla toprak ve bozkırların tanrısı olarak kabul edilir
Ayzıt – Güzellik tanrıçası. Aynı zamanda Sibirya’da Yakut halkının ana tanrıçasıdır.
Su İyesi – Su tanrıçası. Su Ana’nın peri benzeri bir yüzü olan çıplak bir genç kadın olarak göründüğü söylenir.
Su İyesi – Su tanrısı. Vücudu yosun ve çamurla kaplı, kurbağa benzeri bir yüzü, yeşilimsi sakalı olan yaşlı bir adam olarak görünür.
Od Ana – Ateş tanrıçası. Ayrıca evlilik tanrıçası olarak da adlandırılır. Moğol folklorunda ” ateş Kraliçesi “olarak anılır.
Od Ata – Ateş tanrısı. Moğol mitolojisinde Od Han “ateş kralı” olarak anılır. Moğolistan’ın şamanist geleneklerinde ateş ruhudur.
Etügen –Dünya Tanrıçası. Adı, yeryüzünün kutsal Dağı ve eski Türklerin bereket tanrıçası Ötüken’den geliyor.
Körmöz veya Kurmez – Ruhların tanrısı. Ayrıca Moğol mitolojisinde ve şamanizminde 55 Tanrının şefi olarak tanımlanan bir tanrıdır.
Yayık Han –Nehirlerin tanrısı. Daha önce Altay mitolojisinde Dayık olarak bilinen Türk panteonunda bir tanrıdır. 17 nehrin kavşağında yaşadığı söylenir.
Alaz – Türk mitolojisinde ateş tanrısı. Alas-Batır veya bazen Alaz Han olarak da bilinir.
Bayanay – Av Tanrıçası. Aynı zamanda Yakutlar için ormanların ve neşenin tanrıçasıdır.
Kailyn – Kral ve kraliçelerin tanrısıdır.

Şimdi birkaçını detaylı şekilde inceleyelim.

Tengri

Tengri, Türk mitolojisinde en yüksek tanrı olarak kabul edilir ve gökyüzünün tanrısıdır. Türklerin tarihi ve kültürel kimliğiyle derin bir bağı olan Tengri, Türk mitolojisindeki en önemli tanrılardan biridir. Tengri, Türk inancına göre dünyayı yaratan, canlandıran ve koruyan bir güçtür. Ona, Türk halkları tarafından “Tengri Ülgen” (Üstün Tanrı) veya “Tanrı Tengri” gibi isimler verilir. Tengri’nin sembolü olarak gökyüzü, dolunay, yıldızlar ve güneş gibi doğal unsurlar kabul edilir. Tengri’nin Göktürk Alfabesi yazılışı “𐱅𐰭𐰼𐰃” şeklindedir.

Tengri inancına göre, dünya, gökyüzü tanrısı Tengri tarafından yaratılmıştır. Tengri’nin gücü, tüm doğal olayları kontrol etme yeteneğine sahiptir. Ayrıca, Türk halkları, Tengri’ye dua ederek ve onunla bağlantı kurarak doğanın güçlerini kontrol edebileceklerine inanırlar. Türk halkları arasında Tengri’nin birçok farklı versiyonu vardır. Örneğin, Moğol halkları, “Tenger” adı altında gökyüzü tanrısına inanırlar ve Tibet halkları, “Güneş Tanrısı” olarak adlandırdıkları Tengri’ye taparlar. Türk mitolojisinde Tengri, Türklerin yaşam felsefesinin de bir yansımasıdır. Tengri, Türk kültüründe birleştirici bir unsurdur ve Türk halkları arasındaki ortak inançlara işaret eder. Ayrıca, Tengri inancı, Türklerin tabiatı ve doğal dünyayı saygı duyma, koruma ve dengede tutma anlayışını da yansıtır.

Kayra Han

Kayra, Türk mitolojisinde önemli bir tanrı olarak kabul edilir ve Türklerin tarihi ve kültürel kimliğiyle derin bir bağı olan koruyucu bir tanrıdır. Kayra, Türklerin göçebe yaşam tarzında birçok fonksiyonu olan bir tanrıdır. O, Türklerin atası ve koruyucu tanrısıdır. Kayra Han olarak da bilinir ve Türk topluluklarının liderleri için bir model olarak kabul edilir.

Kayra, ayrıca doğa ve insanlar üzerindeki etkileriyle de ilgilidir. O, Türklerin bereketli topraklarda yaşamasını ve hayvanları besleyebilmesini sağlayan yağmur tanrısıdır. Ayrıca, Kayra’nın koruyucu gücü sayesinde Türkler, doğal afetlerden korunur ve güvenli bir şekilde göç ederler. Türk mitolojisinde Kayra’nın sembolü olarak bozkurt kabul edilir. Bozkurt, Türklerin gücü ve özgürlüğü sembolize eden bir hayvandır. Kayra Han’ın kahramanlıkları da bozkurtun gücüyle ilişkilendirilir. Kayra, Türk mitolojisindeki önemli bir tanrıdır ve Türk halkları arasında birleştirici bir unsurdur. Kayra inancı, Türk toplumlarında liderlik, doğa sevgisi, adalet ve özgürlük gibi kavramların önemini vurgulamaktadır.

Erlik Han

Erlik, Türk mitolojisinde yeraltı dünyasının hükümdarı olarak kabul edilir ve ölüm, hastalık ve kötülük gibi karanlık güçlerin tanrısıdır. Erlik Han olarak da bilinir ve Türk halkları tarafından korkulan ve saygı duyulan bir figürdür. Erlik’in sembolü olarak kara kurt kabul edilir. Kara kurt, Türk halkları arasında birçok efsaneye konu olan bir hayvandır ve Erlik’in gücüne işaret eder. Erlik’in diğer sembolleri arasında insan kafaları ve kemikler de yer alır.

Erlik’in inancı, Türk halklarında ölüm kavramının anlaşılması ve kabul edilmesi ile ilişkilidir. Türkler, ölümün doğal bir süreç olduğunu ve hayatın bir sonu olması gerektiğini düşünürler. Bu nedenle, Erlik’in varlığı insanların ölümü kabul etmelerine ve ölüme hazırlanmalarına yardımcı olur. Erlik ayrıca, Türk halkları tarafından adalet tanrısı olarak da kabul edilir. Ona, insanların suçlarına ve günahlarına göre cezalar vermesi için dua edilir. Bu nedenle, Erlik, Türk halkları için bir adalet sembolüdür. Erlik’in inancı, Türk mitolojisi içinde önemli bir yere sahiptir.

Ülgen

Ülgen, Türk mitolojisinde önemli bir tanrıdır. Genellikle “Ülgen Tengri” olarak anılır ve Türk halk inançlarına göre gökyüzünü yönetir. Ülgen’in diğer tanrılardan farklı olarak yaratılış mitleriyle pek ilişkisi olmasa da, Türk halk inançlarına göre insanlara adaleti sağlamakla görevlidir. Adaletin sembolü olarak, yayı ve oku ile resmedilir.

Ayrıca, Ülgen savaşçıların koruyucusu olarak da kabul edilir. Savaşa giden askerlerin üzerine kara koyun postu örtülür ve “Ülgen’in koruması altındayız” diye dua edilir. Ülgen aynı zamanda, Türk kültüründe önemli bir yer tutan şamanizm inancında da yer alır. Şamanlar, Ülgen’e dua ederek onun yardımıyla insanların hastalıklarını iyileştirir ve kötü ruhları uzaklaştırır. Türk mitolojisinde Ülgen, adaletin ve savaşçıların koruyucusu olarak önemli bir tanrıdır ve Türk halk inançlarına ve şamanizm inancına da etkisi büyüktür.

Mergen

Türk mitolojisinde Mergen, Tanrıça Umay’ın oğlu ve Türk savaş tanrısıdır. Mergen, Türk kültüründe avcılık, savaş, koruma ve liderlik gibi konularla ilişkilendirilir. Mergen’in adı Türk boylarının birçoğunda bulunur ve bu boylar genellikle savaşçılar ve avcılar olarak bilinirler. Ayrıca Türk halk inanışında Mergen, doğanın gücü ve bereketi ile de ilişkilendirilir.

Mergen, genellikle yayı ve oku olan bir savaş tanrısı olarak tasvir edilir. Ayrıca Türk mitolojisinde Mergen’in at üzerinde savaşa gittiği de söylenir. Türk mitolojisinde Mergen’in aynı zamanda insanların hayatını koruduğuna ve sağlık sorunlarını iyileştirdiğine inanılır. Mergen’e yapılan dualar ve ritüeller genellikle avcılık veya savaşla ilgili konularda yapılmaktadır.

Umay

Türk mitolojisinde Umay, bereket, doğurganlık, aşk ve güzellik tanrıçası olarak bilinir. Türkler arasında çok saygın bir yere sahip olan Umay, Türklerin genelinde “Ana Tanrıça” olarak da adlandırılır. Umay’ın tasviri, genellikle zarif bir kadın figürü olarak yapılır. Türkler arasında Umay, göklerde yaşayan bir tanrıça olarak kabul edilir ve sembolik olarak güneşi temsil eder. Ayrıca bereket ve doğurganlık sembolü olarak da düşünülür.

Türk mitolojisinde Umay, insanlar için hayati önem taşıyan tarım, hayvancılık ve avcılık gibi faaliyetlerin başarısını ve bereketini sağladığına inanılır. Ayrıca evlilik ve aşk konularında da insanlara yardımcı olduğu düşünülür. Umay’a verilen önem, Türk kültüründe hala devam etmektedir. Günümüzde, Türk halkı arasında evliliklerde, doğum günlerinde ve diğer özel günlerde Umay’a dualar edilir ve ritüeller yapılır. Umay, Türk halkının hayatında önemli bir yere sahip olan bir tanrıçadır ve kültürlerindeki güçlü inançların bir parçasıdır.

Türk Mitolojisinde Yaratıklar

Türk mitolojisi, zengin bir yaratık kültürüne sahiptir. Türk mitolojisinde yer alan yaratıkların çoğu, doğaüstü güçleri olan varlıklardır ve insanlarla etkileşime geçebilirler. İşte, Türk mitolojisinde yer alan bazı ünlü yaratıklar

Alkarısı: Alkarısı, Türk mitolojisinde kadın görünümlü bir yaratıktır. Genellikle kötü niyetli olarak tasvir edilirler ve insanları rahatsız ederler.

Şahmeran: Şahmeran, Türk mitolojisinde yarı yılan, yarı insan bir yaratıktır. Şahmeran’ın yılan kısmı zehirli olduğu için insanları öldürebilir, ancak aynı zamanda şifalı güçleri de vardır.

Gulyabani: Gulyabani, Türk mitolojisinde hayalet ya da ruh olarak tasvir edilir. Genellikle insanları korkutmak için kullanılır ve karanlık yerlerde yaşadığına inanılır.

Arçura: Arçura, ormanlarda yaşayan kötü, şeytani bir varlıktır. Tüm vücudu kıllarla kaplı, saçları ayağına kadar uzanan, 2 gözü ön tarafta 2 gözü arka tarafında toplam 4 göze sahiptir. İnsanları öldürmez ama bedenen zarar verir yada başka anlatımlarda insanları öldürene kadar gıdıklar.

Tepegöz: Kaf dağında yaşayan Tepegöz, Annesi bir peridir ve bu perinin bir çobanla birleşmesinden oluşan bir yaratıktır. Parmağında büyülü bir yüzük vardır ve sadece gözünden hasar alabilir.

Hortlak: Hortlaklar, mezardan çıkarak insanlara musallat olan ruhlardır.

Tulpar: Tulpar, Türk mitolojisinde ki kanatlı attır. Beyaz yada siyah; tek renkli olarak tasfir edilmiştir.

Hüma Kuşu: Hüma Kuşu, çoğu kez cennet kuşu olarak adlandırılan efsanevi kuş. Çok yükseklerde –yeryüzünden görünmeyecek şekilde– dinlenmeksizin uçmaktadır.

Türk mitolojisinde yer alan bu yaratıklar, Türk kültürünün zenginliğini yansıtmaktadır ve mitolojik hikayelerde önemli bir yer tutarlar.

Türk Mitolojisinde Destanlar

Türk mitolojisi zengin bir destan geleneğine sahiptir. Türk destanları, Türklerin tarihindeki olayları, kahramanları, savaşları, doğayı ve mitolojik karakterleri konu alır. Türk destanları, sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar gelmiştir. Türk mitolojisinde en ünlü destanlardan biri Oğuz Kağan Destanı’dır. Bu destan, Oğuz Türkleri’nin atası olan Oğuz Kağan’ın hikayesini anlatır. Destan, Türklerin Orta Asya’da yaşadığı dönemde geçmektedir ve Oğuz Kağan’ın liderliği altında Türk boylarının birleşmesini konu alır.

Bozkurt Destanı da Türk mitolojisinde önemli bir yere sahiptir. Bu destan, Türklerin kutsal sembolü olan bozkurtu konu alır ve Türklerin doğaya olan saygısını yansıtır. Destan, Türklerin yaşam felsefesini anlatarak, doğa ve insan arasındaki bağı vurgular. Ergenekon Destanı ise Türklerin tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu destan, Türklerin Orta Asya’dan göç ettiği dönemi anlatır ve Ergenekon adlı bir vadide sıkışıp kalan Türklerin, kendilerini tekrar bulmalarını ve yeniden güçlenmelerini konu alır. Bunların yanı sıra, Türk mitolojisinde daha pek çok destan bulunmaktadır. Dede Korkut Destanları, Köroğlu Destanı gibi diğer Türk destanları da Türklerin kültüründe önemli bir yer tutar. Bu destanlar, Türklerin tarihi, kültürü ve mitolojisi hakkında bize çok şey anlatır ve Türk kültürünün zenginliğini yansıtır.

Türk mitolojisinde yer alan bazı ünlü destanlar: