Yararlı Cemiyetler (Milli Mücadele Dönemi)

Yararlı cemiyetler yada milli cemiyetler, Milli Mücadele döneminde Anadolu’nun ve vatan topraklarının Türk yurdu olarak kalması için kurulmuş müdâfaa-i hukuk cemiyetlerine denilmektedir. Trakya, İzmir, Trabzon, Kars, Doğu Anadolu gibi bölgelerde kurulan ve Mondros Ateşkes Antlaşması ardından yurdun fiilen işgaline karşı duran teşkilatlardır.

İçerik Haritası

Trakya-Paşaeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (Doğu Trakya)

2 Aralık 1918’de kurulmuş olan Trakya-Paşaeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti, Batı Trakya’nın Türk yurdu olduğunu, ana vatana bağlı kalmasını gerektiğini savunan ve Batı Trakya’nın Yunan yurdu olmadığını kanıtlamak amaçları ile kurulmuş yerli cemiyetler arasında bulunur. Batı Trakya’nın işgaline karşı savunmalar yürüten bu cemiyet, yurdun bağımsızlığını yitirmesi durumda bağımsız bir “Trakya Cumhuriyeti” kurmayı hedefledi.

Büyük Edirne Kongresi’nde “Trakya Paşaeli Cemiyeti” ve “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” isimleri birleştirilerek cemiyet isminin “Trakya-Paşaeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” olması oy çokluğu ile kabul edilmiştir. Cemiyet, Elefterios Venizelos tarafından önerilen Trakya’nın Yunanların yönetimde özerk bir bölge olarak kalmasını reddetmiştir. Sivas Kongresi’nde ilk olarak Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne daha sonra Ankara Hükümetine bağlılığını bildirmiştir. Cemiyet aynı zamanda İstanbul’da kurulan Trakya Cemiyeti ile de ortak hareket etmiştir.

Cemiyet teşkilatının idare merkezi Edirne’dir.
Batı Trakya’yı ana vatanda tutmak.
Trakya’da Müslüman ahalinin savunmasını sağlamak ve Doğu Trakya’ya göç ettirilenlerinin iskanını sağlamak.
Bölgede “Türk” bir devletin kurulması.

Kilikyalılar Cemiyeti (Adana-Mersin)

Kilikyalılar Cemiyeti, 21 Aralık 1918’de İstanbul’da kurulmuştur. Adana ve çevresinin Fransızlara verileceği haberlerinin çıkması üzerine bölgenin aydın kesimi İstanbul’da Kilikyalılar Cemiyeti’ni kurmuştur. Bu cemiyetinde amacı bölgede Türk hakimiyetinin devamını sağlamak ve bölge halkının korunmasıdır. Adana, Maraş ve Antep’in işgali üzerine “İntibah Cemiyeti” ile ortak hareket ederek yörede silahlı teşkilat kurmuşlardır. Kilikyalılar Cemiyeti, yararlı cemiyetlerden birisidir.

İstanbul’da kurulmuş ve cemiyet teşkilatının idare merkezi İstanbul’dadır.
Adana ve Çukurova yöresini Fransızların eline geçmemesi için kurulmuştur.
Cemiyet, “Feryatname” adlı makale yayınlayarak bölge halkının vatandan ayrılmak istemediğini kanıtlamaya çalışmıştır.
Cemiyet, Kasım 1919’da Adana, Maraş ve Antep’in Fransızlar tarafından işgali üzerine teşkilat merkezini Adana’ya taşınmıştır.

İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti (İzmir)

İzmir Müdâfaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti ile birleşerek kurulan İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti, bölgenin Türklüğünü kanıtlamak adına çalışmalarına devam etti ve İzmir’i, Yunan işgaline karşı korudu. Bölgede diğer cemiyetler ile bağlantı kuran Redd-i İlhak Cemiyeti, beyanname yayınlayarak bütün yurda İzmir’in işgalini duyurmuştur.

Cemiyet Alaşehir ve Balıkesir toplanmasında çalışmalar yürütmüştür.

İzmir Müdâfaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti (İzmir)

İzmir Müdâfaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti, İzmir’in Yunanlara verileceği haberinin ardından “Wilson Prensipleri” çapında İzmir’in Türk yurdu olduğunu kanıtlamak için kuruldu. Cemiyet, Nurettin Paşa tarafından kuruldu. Wilson ilkelerine bağlı şekilde İzmir’in yabancıların eline geçmemesi için çalışan cemiyet, Fransızca “İzmir Türk” gazetesini yayınlamıştır.

İstanbul Hükümeti tarafından “İttihatçılık ve Bolşeviklik” ile suçlanan cemiyetin çalışmalarına engel olunmaya çalışılmıştır. Cemiyet İzmir’in işgali ardından “Redd-i İlhak” adı altında çalışmalarına devam etmiştir. Bulundukları bölgenin mülk ve askeri idaresi gibi kurumlarını eline alan cemiyet, Yunanlar ile fiilen çatışarak İzmir’i savunmaya çalışmıştır.

Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye Cemiyeti (Trabzon)

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Millîye Cemiyeti 12 Şubat 1919’da Trabzonlu aydınlar tarafından , Karadeniz bölgesinde Rum-Pontus devletinin kurulması ihtimaline karşı olarak kurulmuştur. Cemiyet 23 Şubat 1919’da kongre düzenlemiş, İzmir’in işgali üzerine 22 Mayıs 1919’da ikinci kongresini düzenlemiştir. İkinci kongreden sonra silahlı direniş kararı almıştır.

Cemiyet Erzurum Kongresi’nin düzenlenmesinde yardım etmiş ve Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine yardım ederek ortak çalışmalar yürütmüştür.

Vilâyât-ı Şarkiye Müdâfaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti (Doğu Anadolu)

İstanbul’da 2 Aralık l9l8’de doğulu aydınlar tarafından kurulan cemiyet, Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti’nin kurulmasına karşı olarak kurulmuştur. Cemiyet, bölgede çalışmalar düzenleyerek bölgenin Türk hakimiyetinde olduğunu kanıtlamaya, dış ülkelere heyetler yollamış ve bu yolda çalışmıştır.

Cemiyet Türkçe “Hadisat” adlı ve Fransızca “Le Pays” (Vatan) adlı gazeteleri yayımlamıştır.
Cemiyetin ilk teşkilat merkezi Erzurum’da kuruldu.
Cemiyetin fikirlerinin yayılması için Albayrak gazetesi tekrar yayınlanmaya başlandı.

Cemiyet, Mustafa Kemal Paşa’nın düzenlediği 7 Ağustos 1919 tarihli Erzurum Kongresi’nde Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine katılmasında karar kılındı.

Kars İslam Şurası (Kars)

Birinci Dünya Savaşı ardından imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması ardından “Elviye-i Selase” yani Ardahan, Batum ve Kars’tan çekilme kararı alındıktan sonra bu bölgelerin Ermeni ve Gürcüler tarafından istilasına engel olmak için “Wilson Prensiplerine” göre 5 Kasım 1918’de Kars İslam Şurası kurulmuştur.

Cemiyet, Milli Şûrâ Hükümeti’ne Batum, Ahıska Hükümeti ve Aras Türk Hükümeti’ne bağlılık ile bölgede çalışmalar yürütmüştür.
Cemiyet, geçici olarak kurulan Milli Şûrâ Hükümeti’nin Batum’da yayınladığı “Saday-ı Millet” gazetesini milli birlik ve dayanışma amacı ile yayınlamıştır.

Milli Kongre Cemiyeti

Milli Kongre Cemiyeti, 29 Mayıs 1918’de İstanbul’da, pozitif bilimlerle uğraşan Doktor Esat Paşa ve Tıp Profesörü Besim Ömer Paşa gibi isimler tarafından kurulmuştur. Yaklaşık 70 adet cemiyetten temsilcilerin katılımları ile partiler üstü bir cemiyet olmuştur. Rumların, “Megali İdea” (Büyük Yunanistan) planını hayata geçirmek için İstanbul’da teşkilatlanması üzerine bunu engellemek için kurulmuştur.

Cemiyet Türkler hakkında Dünya basınında yapılan Rum ve Ermeni propagandaları yayım yolu ile karşı çıkmak, Türk halkının haklılığını basın yolu ile Dünya’ya aktarmaya,
Bütün milli cemiyetleri birleştirmek, tek çatıda toplamak,
Vatanın bütününü ve haklarını koruyacak yolları ve araçları toplamak için kurulmuştur.

Cemiyet, 23 Mayıs 1919’da Sultanahmet mitingini gerçekleştirmiştir. Cemiyet dış ülkelere heyetler yollamış, Osmanlı Devleti’ni temsil eden unsurlarında kardeşlik kurularak ahenk yakalamaya çalışmış ve çeşitli dillerle kitaplar, gazeteler, risaleler, propagandalar, resimler yayınlamıştır. Milli Mücadele döneminde kurulan cemiyetler arasında “bölgesel” olarak değil “ulusal” şekilde kurulan tek cemiyettir ve sadece basın yollarını kullanarak çalışmalar yapmıştır.

Anadolu Kadınları Müdâfaa-i Vatan Cemiyeti

Anadolu Kadınları Müdâfaa-i Vatan Cemiyeti, Türk kadınlarının Milli Mücadele döneminde büyük kararlılık ile vatanın savunmasına nasıl katıldığının bir kanıtı olarak 9 Aralık 1919’da Sivas’ta kurulmuştur. Sivas Valisi Reşit Paşa’nın eşi Melek Reşit ve arkadaşları tarafından kurulan bu cemiyet kısa sürede başka illerde de şubeler açarak ağını genişletmiştir.

Cemiyet, Kuvâ-yi Milliye birliklerine eşya, erzak ve maddi yardım kampanyaları düzenlemiş, İtilaf Devletleri ile İstanbul Hükümetine karşı protestolar düzenlemiş ve Temsil Heyeti ile Ankara Hükümeti ile ortak hareket etmiştir.

Kaynak